Oya PAKYÜREK

Kaygının kökeninde çoğunlukla korku vardır. Korku, yaşanmakta olan duruma ait bir duyguyken, kaygı, yaşanması ihtimali olabileceği olan duruma ait bir duygudur. Örneğin, hepimiz hastalanmaktan korkarız. Bu normal kabul edilebilecek bir durumdur. Hastalanmamak için önlemlerimizi de alırız. Ancak hastalanma ile ilgili kaygı bozukluğu olan kişiler çevrelerinde onları hasta edebilecek şeyler üzerinde aşırı hassasiyet gösterir, arar, bulur, gidermeye çalışır, çevrelerindeki birçok şeyi hasta olma ihtimali ile ilişkilendirip ona göre önlemlerini almaya çalışır, sakınır, kaçar, engeller, endişelenirler. Günlük hayatları ve doğal ilişkileri de  olumsuz etkilenerek bu durumdan nasibini alır.  Bu sırada yaşamış oldukları duygunun adıdır kaygı.  Korku o ana ait bir endişeyken, kaygı, geleceğe ait endişedir.

Korku, bireyin yaşamının olağan ve doğal bir parçasıdır. Yaşamımıza tehdit oluşturabilecek şeylerden korkarız. Yaş dönemlerine bağlı olarak nesnesi, içeriği, şiddeti, önceliği değişir. Çocuk karanlıktan hayaletten korkarken, yaşlılıkta ölümden, hastalıktan korkulur. Sevilen kişilerin kaybı, tehdit oluşturan hastalıklar,  yükseklik, kapalı yerlerde kalma gibi korkular daha çok yetişkinlerin korkularıdır. Çevresel tehditlere bağlı olarak da korku gelişir. Terör korkusu, savaş korkusu, taciz, tecavüz korkusu, deprem korkusu gibi.

Çocuklarda sık rastlanan korkular

Bebeklik ve erken çocukluk döneminde: (0-2 yaş)
- Yabancılardan korkma
- Anneden ya da bakım veren kişiden ayrılmaktan korkma
- Ani hareketlerden, seslerden korkma
- Alışık olmadığı durumlardan korkma
- Sudan korkma

Çocukluk döneminde (2-13 yaş)
- Karanlık korkusu
- Fantastik veya doğaüstü varlıklar korkusu: Hayalet, cadı, cin, şeytan, öcü, zombi, vampir, uzaylı
- Hayvan korkusu: Köpek, örümcek, yılan, böcek
- Hırsız, Kötü insanlar
- Dayak korkusu

Çocuğunuz korkuyorsa, korkuyordur. Korkma demenin bir yararı olmaz. Korktuğu şey onun için vardır, “yok” diyerek bir yere varamayız. Zaten çoğunlukla onlar da biliyor olmadığını, ama kafalarında o görüntü var. “Ya olursa”, “ya varsa”. Somut işlemler evresinden soyut düşünme evresine henüz geçmemiş çocuk, korkularını ve korku nesnelerini rasyonalize edemez.

Korkunun günlük yaşamı etkilemesi, “ya olursa”, “ya varsa” endişesiyle gelişir. Korkuya kaygı eşlik etmeye başlar. Endişe çocuğun günlük yaşamını ve davranışlarını etkiler. Dikkat problemlerinden, davranış problemlerine, uyku, yeme, boşaltım bozukluklarına, sosyal ilişkilerden, iletişim tarzına, özgüvenden, öz değere geniş yelpazede yaygın ve çeşitli şiddetlerde sorunlara neden olabilir.

Kaygı bozuklukları, çocuklukta en yaygın psikolojik sorunlardan biridir. Saldırganlık, dürtüsel davranış, içekapanıktık, uyku ve yeme bozukluğu nedeniyle psikolojik destek almaya gelen çocukların bir çoğunda kaygı bozukluğu gözleniyor.

Kaygılı çocuklarının yaşıtları ile ilişkilerinde sıkıntı vardır. Kendilerini yaşıtlarının içine katmakta zorlanırlar. Kendilerine daha az arkadaş edinme eğilimindedirler. Edindikleri arkadaşlarına aşırı bağlanır hatta ona yapışırlar. Ayrılmak, başkalarıyla paylaşmaya tahammülleri yoktur. Kaygılı çocukların çoğu utangaç olduğundan, yeni kişilerle, yeni çocuklarla tanışmak istemezler. Değişikliklerden, yeniliklerden hoşlanmazlar. Yeni, farklı etkinliklerden uzak durmak isterler.
Kaygı, çocukların akademik başarısını da olumsuz etkileyebilir. Kaygılı çocukların pek çoğunda görülen detaycılık, mükemmelcilik gibi özellikleri sayesinde başarılı olabilirler, ancak başarıları, yetenekleri seviyesine erişemeyebilir. Mükemmel yapamayacağını düşündüğü için ödev yapmayan, sınav kağıdını boş bırakan çocuklar, alay edecekleri endişesiyle öğretmenine soru soramayan çocuklar, başarısız olacağı endişesi ile bildiği halde sınav kaygısı nedeniyle sorulara odaklanamayan çocuklar, kaygı bozukluğu yaşayan çocuklardır.

Çocuklardaki Kaygı Bozuklukları

Yaygın Kaygı Bozukluğu: Böyle kaygı bozukluğu olanlar, Çevrelerindeki olumsuz olaylarla çok ilgilidir. Olan biteni izler, dinler, sorunlara karşı duyarlılık gösterir, endişelenir kaygı duyar. Hırsızlık, saldırı, kavga, parasızlık, doğal afetler, terör kaygı nedenleri olabilir. Doğaüstü varlıklar korkusundan kaynaklanan kaygı durumları (Hayalet, cadı, cin, şeytan, öcü, zombi, vampir, uzaylı) 4-10 yaş arası çocuklarda çok yaygın gözlenmekte.

Özgül Fobiler: Belirli nesne ya da durumlara ait korkular. Bunlar şiddetli korkulardır. Korku yüzünden hareket serbestisi etkilenir, ebeveyne bağımlılık kendini gösterebilir. Yalnız kalamaz, yatamaz, odadan odaya geçemez. Karanlık, köpek, örümcek, yılan, gök gürültüsü, iğne, doktor, mikrop.

Ayrılma Kaygısı: Anneden veya bakımını sürdüren kişiden ayrılma korkusudur. Çocuk bu kişiye (Çoğunlukla anne) o kadar bağlıdır ki, odadan odaya giderken dahi yanından ayrılamaz, ondan ayrılmamak için yuvaya gitmek istemez, ayrılabiliriz endişesiyle sokağa dahi çıkmak istemeyebilir. Ayrılmak için ısrar edildiğinde fiziksel reaksiyonlar gösterir. Öfke nöbetleri, şiddet, kendine ya da özellikle bağlı kalmak istediği kişiye vurma, ağlama, öksürük krizine girme, kusma gibi şiddetli tepkiler gösterebilir.

Sosyal Kaygı: Çocuğun çevresindeki diğer insanlarla ilişki kurmak veya ilgi odağı olma durumunda kaldığı durumlarda duyduğu korku ya da endişedir. Böyle çocuklar çoğunlukla utangaç olarak tanımlanırlar. Ancak sorun, beğenilmeme korkusu, beğenilmeme endişesidir. Diğerlerinden farklı olmayı da istemezler, bu konuda aşırı çaba gösterir, ebeveyniyle çatışmalar yaşayabilirler. Farklı olduklarında alay edileceklerini, dışlanacaklarını, beğenilmeyeceklerini düşünürler.

Obsessif-Kompulsif Bozukluk (Saplantılı Zorlanım Bozukluğu): Saplantılı zorlanım bozukluğu olan çocuklar, hareketlerini saçma bulsalar da takıntılı bir şekilde o hareketi yapmaktan vazgeçemeyen, tekrar tekrar, olur olmaz o hareketi yapmak zorundaymışçasına tekrarlayan davranışlar sergilerler. Onları o hareketi yapmaya iten duygu veya düşünceye saplantı(obsesyon), tekrarlayan hareketlere zorlanım(kompulsiyon) denir. Zihinlerinde, devamlı yinelenen belirli bir düşünce ya da tema vardır. obsesyonlarına hareket eklenebilir ya da obsesyon sadece düşünce ve kaygı şekliyle kalabilir. Eklenen hareket (kompulsiyon) adeta törensel bir şekilde yinelenip durur. Örneğin, kapının kapanıp kapanmadığını kontrol etmek için 5 kez açıp kapar. 5 kere yapıp yapmadığından emin değilse tekrar sayarak açıp kapamaya başlar.

Panik Bozukluğu; Panik bozukluğu, panik atak yaşamaktan duyulan korku ya da endişedir. Çocuklukta az görülür. Ergenliğe doğru ortaya çıkmaya başlar

Travma sonrası Stres Bozukluğu: Travma sonrası ortaya çıkan kaygı durumudur. Kayıp, kaza, saldırı, taciz, tecavüz gibi olumsuz yaşam olaylarından sonra görülen psikolojik tepkilerin aşırıya varması, süreklilik göstermesi, giderek azalacakken, artması, günlük yaşamı etkilemesi durumudur.

Çocuklarda kaygı bozukluğu ebeveynin yanlış tutumundan kaynaklanabileceği gibi, kalıtsal özelliği de vardır. Kaygı bozukluğu olan ebeveynin çocuklarında görülme sıklığı çok yüksektir. Bu durumun kalıtsal aktarım nedeniyle olabileceğini düşünmek kadar örnek alma, rol model olmanın etkisi göz ardı edilmemelidir. Yoğun ve sürekli Stres durumu ve ortamı da Kaygı Bozukluğuna yol açar.

Bir miktar kaygılı olmak iyidir, bireyi aktif tutar, ancak yoğunluk ve süreklilik arttığında olup biteni irdelemek gerekebilir. Çocuklara kaygıları ile başa çıkmaları için fırsat vermek gerekir, ebeveynin çözmeye çalışması ileride daha sıkıntılı, belki de daha güç çözümlü sorunlara yol açar. Ancak kaygılar izlenmeli çocuğun akademik hayatı, sosyal gelişimi ve ego gelişimini aksatıyor, zorluyorsa profesyonel desteği alınmalıdır.